foto: Vidovdan

Napisao: Nebojša Mrvaljević

Da bi se nešto izdalo potrebno je da tome pripadaš! A njihov Matija nikada nije pripadao Crnoj Gori, a ni ona njemu! Čitav svoj vijek je posvetio negiranju njedara koja su ga iznjegovala, dala mu onu bitnost koja jeste.

Iako rođen u Senti, kao dijete kraljevog oficira, sa nepune tri godine se vraća u Velje Duboko u Rovcima. Kažu da dijete osnovne crte ličnosti definiše u prve tri godine svog života i da kasnije sve bude samo brušenje ivica,  tako je i njihov Matija poprimio osnovne crte definisane životom u malom mjestu u sjenci Novog Sada, gospodskoj (oficirskoj) porodici koja je imala sluge i sluškinje, u atmosferi u kojoj je „kralj“ bio pojam na čije izgovaranje se ustajalo, a osjećaj nacionalne nadmoći se razvijao do besmisla, jer živjeli su u mnogonacionalnoj sredini i svi drugi su bili niži od njih „Srba – oslobodilaca“.

Dolaskom u Rovca ova osjećanja su se samo produbila jer se stvorio odbranaški stav u okruženju koje je epski propatilo od „bijelog“ terora. Rovca koja su bila posljednja organizovana komitska teritorija, čuvena „Rovačka republika“ nijesu lako prihvatila „bjelašku“ porodicu i ovaj pritisak je stvorio kompleks niže vrijednosti, tako da su kao za inat mali Matija i njegov brat rasli kaleći svoje srpstvo. Poseban trag na njegovoj ličnosti ostavlja gubitak oca u tragičnim događajima na kraju drugog svjetskog rata pod nerazjašnjenim okolnostima prilikom povlačenja četničkih odreda negdje u Sloveniji.

Poema „Čiji si ti mali?“ ukazuje na unutrašnji bol i patnju koje mala sredina nanese svemu što nije po njenim aršinima. Dalje školovanje ga tjera da bježi od nove misli i vlasti, koje u stvari poistovjećuje sa „crnogorstvom“. Zbog toga će provesti godine lutajući i tražeći mir od Kolašina, Slavonskog Broda, Valjeva da bi sebe pronašao u Beogradu upisivanjem na Filološki fakultet. Odličan materijal za stvaranje sluge po ubjeđenju!

Na stranu što mu je omrznuta očeva domovina dala leksički izraz, obogatila njegov riječnik arhaizmima, jasno usmjeravajući tok misli, sam Matija sebe gradi kao otjelovljenje srpske riječi i jezika sa izraženom težnjom negiranja svog porijekla, što je njegov lični problem, kao i negiranja prava drugih da se o svom porijeklu i jeziku samostalno izjašnjavaju!

Tu nastaje osnovni problem.

To neprihvatanje da drugi neko ima pravo na individualnost i samosvojnost, proisteklo iz duboke mržnje prema svemu što je crnogorsko, svemu što je lijevo, svemu crvenom, uzrokuje da se njegovo djelo, a pogotovo javni nastupi prepoznaju kao nacionalistički diskurs izražen kroz dosjetke, aforizme i jeftine sofizme. Kako naš književnik Milorad Popović jednom napisa:

„On bi u stilu kafanskog vicmahera ili plemenskog mudrijaša, ponekad  efektno poentirao krajnje opskurne i banalne dosjetke, što se lako lijepe i prianjaju za uspaljene, mržnjom i predrasudama zadojene duhove. Upravo je zastrašujuća lakoća i zaraznost tog fašističkog, rasističkog, šovinističkog diskursa na priprosti puk i eksentrične intelektualce. Tačnije, prijemčivost onoga što je u tom kanonu najmračnije i najsuludnije. Stoga su iz Bećkovićevog brevijara opskurnosti i banalnosti najčešće citirane najzloslutnije parole: „Jasenovac je najveći podzemni srpski grad“ i „Kosovo je najskuplja srpska reč“.“

Bogdan Bogdanović, poznati arhitekta, takođe je upozoravao da Bećković opet priziva još jedan traljav, drljav i vrlo krvav rat za dovršavanje nedovršene istorije, još jednu ostvarenu životnu čežnju, još jedno ostvareno životno djelo Dobrice Ćosića, jedan starački rat, u koji će biti odašiljani mladi ljudi, a koji će doprinijeti da se samouniženje, pa možda i samouništenje Srbije obavi besprijekorno i neopozivo. A da stvar bude još gora ne odjednom, već na mučne i krvave rate.

Sam književni opus njihovog Matije je respektabilan i bilo bi nepošteno umanjiti određen kvalitet koji se mora posmatrati samo u okvirima srpske književnosti jer daljih dometa od toga nema. Međutim, njegov lični pokušaj da politički djeluje, sanjajući „Veliku Srbiju“ i negirajući Crnu Goru i Crnogorce u isto vrijeme ga je i ponizila.

Jer ga književna Srbija, jednako vidi kao slugu pojedinih velikosrpskih krugova u Beogradu.

I koliko sada vrijedi jedan sluga, jedan izlapjeli starac? Na našem pazaru – NIŠTA!

Onaj koji izjavi: „Crnogorska nacija je rođena poslije mene i umrijeće prije mene“ sada služi kao cirkuska mečka novo-nacionalista radi stvaranja privida njihove učenosti.

Vrijeđati njihovog Matiju nećemo, jer nam to naš odnos prema starosti ne dozvoljava i poštovanje imena i djela predaka ali osuđujemo one koji hoće da izvuku korist od ovog senilnog đuturuma, zastupnika propalih ideja i ideologija!

Sramotno je svoj nacionalizam i fašizam kriti iza cirkuske predstave putujućeg lutora!

Žali Bože ovog starca!

(autor je građanski aktivista i izvršni direktor Foruma Luča)     

Čuveni i slavni revolucinar i heroj, partizan Stjepan Filipović(na slici sa sestrom Jelicom) rođen je na Savindan  27.1.1916. godine u Opuzenu u Hrvatskoj. Kao član Komunističke partije Jugoslavije je  tokom Drugog svetskog rata učestvovao je u partizanskom dizanju ustanka protiv fašizma i domaćih izdajnika u Srbiji.

Njegove uzdignute pesnice, poziv u borbu za slobodu protiv okupatora, pod vešalima, sa   omčom oko vrata, zbunjeni pogledi naroda i šokiranih hrabrošću, fašističkih nemačkih oficira, i izdajnika svog naroda  četničke kamarile,  jedinstveno su svedočanstvo herojstva i antifašistilkog otpora.

Trenutak pre nego što je postao besmrtan, ovekovečen je fotografijama.

Slobodanka Vasić, radnica u foto-radnji FOTO MILKA  Kosare Antić iz Valjeva je izmakla pažnji okupatoru i  kvislinzlima. Nisu  obratili pažnju na mladu ženu sa fotoaparatom, koja je načinila dvadesetak snimaka egzekucije. Fotografije su izrađene odmah neposredno nakon vešanja i postavljene u izlog foto-radnje Kosare Antić.  Na osnovu svedočenja autorke fotografije, poznato je kako su uništeni negativi, kao i većina reprodukcija, ovih fotografija: „Pošto je tačno preko puta foto-radnje bila smeštena komanda grada, Nemci su primetili da se narod okuplja pred radnjom. Sat-dva kasnije u radnju su upali žandarmi, verovatno po naređenju Nemaca. Pokupili su   sve izložene fotografije i negative“ ispričala je Slobodanka, hrabra i vešta za sva vremena je sačuva jedinstveno svedočanstvo istorije,  antifašističke borbe naroda Jugoslavije. I ne samo Jugoslavije, nego i sveta.

Ovo je samo kao jedan mali  demant laži revizora i falsfikatora istorije i pokušaju!

Drski revizionistički pokušaj  da se unizi  herojstvo partizana u Drugom  svetskom ratu nema granice.

Sramna  postavka "antifašizma" u Narodnom muzeju u Valjevu, beskrupolozni konglomerat prorežimskih  LAŽI i pokušaj rehabiltacije domaćih izdajnika i zlotvora, ubica svog naroda i dalje stoji.

Četničke i  ljotićevske  zlikovce,  bezlične. ljigave i smrdljive džandare uvek poslušne kvinsliškoj vlaste, izdajnike svog naroda, revizionosti istorije u pokušaju, bi da poistovete  sa herojima i borcima za slobodu. Licemerno, sramno i bedno. Očekivano od ljudi kojima je smisao života podmetanje, laž i prevara! 

Žikica Španac, Nadežda-Nada-Purić, Miša i Dragojlo Duduć, Sestre Ilić, Milica Pavlović.Dara, Miša Pantić, Andra Savčić, Steva Kolubarac, na ražnju ispečen na četničkoj vatri čestiti domaćin iz Balinovića Živan Đurđević i koliko još znanih i neznanih heroja  imaju svoja mesta za vjek vekova u istoriji svog naroda!

Stjepan Filipović je u normalnim svetu ponos ljudskog roda,  a u svojoj avliji i na domaćem terenu je za neke sramota.

Na primeru odnosa prema hrabrosti i delu  narodnog heroja zapravo se očitava  odnos prema jednom vremenu, njegovim akterima i uopšte celoj antifašističkoj borbi.

Filipovićevo hrabro držanje poslužilo je kao inspiracija za podizanje dva spomenika.

Jedan je podignut na brdu Vidrak iznad  Valjeva.

Drugi je podignut u rodnom Opuzenu, hrvatskom gradiću na ušću Neretve u Jadransko more.

Prvi i danas sa Vidraka podseća na herojstvo I vreme  borbe za slobodu

Ustaše su u julu  1991.godine minirale spomenik u Opuzenu. Počinioci iako poznati,  do danas su nedostupni sudu i pravdi.

Gradonačelnik Opuzena Ivo Mihaljević (HDZ) ranije nije odgovorio na inicijativu istoričarke Davorke Perić da se vrati spomenik Filipoviću u Opuzen.

Ipak je gradonačelnik susednih Ploča, zanimljivo je nekada zbratimljenog grada sa Valjevom  Mišo Krstičević (SDP) podržao  inicijativu i spomenik  će dobiti svoje mesto na granici Opuzena i Ploča, na ušću Neretve.

To je otkrila ranije Davorka Perić, istoričarka umetnosti i voditeljka projekta “Refreshing Memory”.

Spomenik Stjepanu Filipoviću jedan je od 2.964 srušena, oštećena, oskrnavljena ili uklonjena spomen-obeležja, pri čemu je 731 njih od velike umetničke i kulturno-istorijske  vrednosti, naveo je Juraj Hrženjak u svojoj knjizi Rušenje antifašističkih spomenika u Hrvatskoj 1990 – 2000.

Procenjuje se da je u Hrvatskoj nakon Drugog svetskog rata podignuto gotovo 6.000 spomen-obeležja. Polovine više nema.. Obnovljeno je tek oko 400.

O tome kako su narodni heroji „po drugi put umirali od vlastitih sumeštana“ rediteljka Irena Škorić napravila je i film.

Nazvala ga je Neželjena baština, a Filipovićev spomenik odabrala je, uz još četiri, kako bi ispričala svoju priču.

Narodni heroj tri puta je ubijen

U zvaničnoj biografiji navodi se ime Stipan (u rodnim dokumentima), Stjepan (u Hrvatskoj) i Stevan-Stevo (u Srbiji gdje je proveo jedan deo života do smrti).

U ratu su ga zvali i Stevo Kolubarac (bio je borac Kolubarske čete). Rano je ostao bez roditelja i spoznao svu težinu života radničke klase.

Školovanje i borba za preživljavanje njegove porodice vodili su ga od rodnog Opuzena preko Mostara, Županje, Kragujevca, Užica, Smederevske Palanke, Kruševca do Valjeva. Završio je bravarski zanat.

U ranoj mladosti, 1933. godine, uključuje se u radnički pokret i sindikate, sudeluje u protestima i drugim sindikalnim aktivnostima, zbog kojih je, osuđivan na kazne zatvora i ostajao bez posla.

Vlast ga 1940. godine osuđuje na tri meseca zatvora uz proterivanje u rodni Opuzen.

Ilegalno se vraća u Srbiju i iste godine postaje član Saveza metalskih radnika Jugoslavije i član KPJ. Po saznanju da ga traži policija i da će opet biti uhapšen, zbog ilegalnog revolucionarnog rada početkom jula 1941. odlazi u partizane u Kolubarsku partizansku četu.

Ističe se hrabrošću u borbenim akcijama. Saborac je legendarnog narodnog heroja Žikice Jovanovića-Španca.

U Kolubarskoj četi, Mačvanskom i Pocerskom bataljonu vrši rukovodne vojne i političke dužnosti. Dobija i pohvalu Glavnog štaba Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (GŠ NOVJ).

Dižući ustanak i popularizirajući narodnooslobodilački pokret, na narodnim zborovima poziva na oružani otpor okupatoru i njegovim slugama.

U noći između 23/24. decembra 1941.u selu Trbosilju upada u četničku zasedu. Četnici ga predaju ljotićevcoma, a posle  dugih mučenja zavšrava u rukama Nemaca.

Prolazi zatvore i logore uz ispitivanja, torture i zverska mučenja, ali ga Nemci ne uspevaju  pridobiti za saradnju.

Ponosno priznaje da je komunista i partizanski komandant, a na ostala pitanja i okolnosti daje lažne podatke ili ćuti.

U zatvorima je velika pomoć i podrška uhapšenim drugovima. Savetuje ih kako se držati pred neprijateljem i kako da podnesu  okrutne torture.

Njegovi preživeli drugovi i saborci kažu da im je u najtežim trenucima često govorio: “komunista mora biti najsnažniji baš u najtežim trenucima, mora prkositi gadovima, jer mi se borimo za najpošteniju i najplemenitiju stvar koja će sigurno pobediti”.

Opisuju ga kao druga željnog znanja, nježnog i pravednog, odlučnog i hrabrog s izraženim organizacionim i motivacionim sposobnostima.

Nad Stjepanom  su sprovođene različite metode ispitivanja i torture, ali Steva Kolubarac nije poklekao.

Zbog toga je SS potpukovnik Lidvig Tajhman na Filipovićev  dosije pod oznakom F-102 je napisao "nemoguć slučaj". Nakon ovog zaključka Filipovića su, 25. marta 1942. poslali u Valjevo, u štab 741. pešadijskog puka radi pogubljenja.

Stevan je iz zatvora uspeo da pošalje poruku sestri Jelici, za koju je bio veoma vezan, i poruči joj da je u zarobljeništvu. Ona je nekako uspela da izmoli posetu bratu, a kad je došla, Stevan je bio u tako teškom stanju da su mu dvojica zatvorenika pomogla da izađe iz sobe u kojoj je boravio. Poručio joj je da čuva najmlađeg brata Dragana i da se bori protiv okupatora.

Na rastanku, sestra mu je predala odelo – drap pantalone na štrafte, braon sako i kapu "titovku". Ova garderoba postala je, zajedno sa Stevanom, simbol otpora.

 Prkosno i junački se držao do poslednjeg časa. Okružen do zuba naoružanim četnicima na putu od zatvora do gubilišta pozivao je narod na ustanak i u oružanu borbu protiv fašista i domačih izdajnika. Ispod vešala nije dozvolio da mu niko od  domaćih izdajnika stavi omču oko vrata, već je to sam učinio rekavši "Neće me braća ubiti". Ispod vešala je grmeo: 

„Smrt fašizmu i Hitleru! Smrt četničkoj žgadiji i domaćim izdajnicima!  Narode, šta čekaš, svi u borbu za slobodu! Živela revolucija! Živeli radnici i seljaci! Živela sloboda! Svi u borbu do pobede!" uzvikivao je  Steva Kolubarac visoko  podignutih ruku i stisnutih pesnica okupljenom narodu.

Stjepanovo herojstvo izazvalo neviđeni bes kod fašista. Pobesneli nemački mlađi oficir je repetirao pištolj da puca. Sprečio ga je kolega sa višim činom. Usledio je mig četničkim dželatima da izvrše egzekuciju.

Stjepan je nogom odgurnuo  dželata i klupicu. U trenu je postao  besmrtan, jedinstven i neponovljiv heroj za sva vremena.

Delo i reči heroja su  neizbrisivo svedočanstvo o borbi, revoluciji i grandioznom revolucionaru svog vremena.

Borbi za slobodu ne vidi se kraj. Danas je ponovo aktuelna, jer povampireno zlo ne  miruje.

Bista Stjepana Filipovića, rad Marijana Kockovića, podignuta na mestu njegovog pogubljenja, pored zgrade sada Doma kulture kao prvo spomen-obeležje ovom partizanu u Valjevu, srušena je 1991. Bila je to  reakcija nesputanog antikomunističkog sentimenta osnaženog nakon organizovanja neočetničkih političkih organizacija u Srbiji, te njihovim tolerisanjem i instrumentalizovanjem od strane Miloševićevog režima. Nakon skrnavljenja spomenik je obnovljen. Međutim, sledi novo rušenje 2004. Bista je  nekoliko godina stajala zanemarena u prostorijama lokalnog komunalnog preduzeća. Ovaj spomenik je nakon ponovnog obnavljanja, postao meta fašističkog resantimana. U jutro 13. avgusta 2009. na postamentu biste osvanuo nacrtani kukasti krst, rukopis lokalnog pristalice neonacističke organizacije, kasnije privedenog i osuđenog. Iste godine u Valjevu  neonacisti su oskrnavili  spomenike narodnih heroja Miše Dudića i Milice Pavlović, u delu  spomeničkog kompleksa u Parku Pećina, poklon  Valjevu vajarke Vide Jocić.

Naredne godine, u istom prostoru klerofašisti su oskrnavili spomenik narodnom heroju Dragojlu Dudiću. Autorka ovog spomenika, svetski poznata vajarka Vida Jocić, bila je borac  Valjevskog partizanskog odreda i logorašica u Aušvicu.

Činjenicu da u Valjevu još uvek jedna ulica nosi naziv po Stjepanu Filipoviću, takođe treba razumevati u kontekstu Filipovića kao simbola antifašističke borbe i njegove javne memorijalizacije.

Ovaj podatak dodatno dobija na značaju kada podsetimo da je 2002. godine oko 40 valjevskih ulica, koje su nosile naziv po pojedinim istaknutim učesnicima Narodnooslobodilačke borbe, odlukom Skupštine opštine Valjevo, ponelo izmenjen naziv.

Tako su 13. decembra 2002. odlukom ovog predstavničkog tela, tj. voljom lokalnih predstavnika građanskih političkih partija (liberalne i konzervativne, odn. antikomunističke ideološke orijentacije), izmenjeni nazivi ulica koji su komemorisali Stevana Borotu i Josifa Majera, dvojicu partizana obešenih u Valjevu 27. marta 1942. Takođe, tada su izmenjeni nazivi ulica koji su komemorisali dvojicu istaknutih organizatora partizanskog ustanka u valjevskom kraju i narodnih heroja, oca i sina, Dragojla i Miše Dudića.

Isto tako, prethodno je Skupština opštine Valjevo odlučila da izmeni naziv Ulice Žikice Jovanovića Španca, što je bio uvod u potonju medijsku demonizaciju istaknutog srpskog antifašiste i revolucionara u javnim provladinim glasilima, u kontekstu sudske odluke iz 2008. o rehabilitaciji žandarma ubijenih od strane partizana i Žikice Jovanovića.

Treba napomenuti da je u Šapcu izmenjen naziv Ulice Stevana Filipovića tokom kampanje čišćenja uljeza (komunista) iz topografije ovog grada 2002, kada je izmenjeno na desetine naziva ulica koje su komemorisale istaknute učesnike Narodnooslobodilačke borbe iz Mačve i Pocerine, uključujući i Stjepana Filipovića, koji je 1941. bio borac Mačvanskog partizanskog odreda, a 1942. zatočenik šabačkog logora.

Četiri jugoslovenske osnovne škole nosile su naziv po Stjepanu Filipoviću: u Opuzenu, Divcima (Valjevo), Velikim Crljenima (Lazarevac) i Beogradu. Nastavničko osoblje Osnovne škole „Stjepan Stevo Filipović“ iz beogradskog radničkog naselja Karaburma, iniciralo je 1975. bratimljenje četiri osnovne škole koje su u svom nazivu komemorisale Filipovića. Svake godine su učesnici i nastavnici ovih škola odlazili na zajedničke ekskurzije na istorijske lokacije vezane za NOB u zapadnoj Srbiji. Takođe, ove četiri škole pokrenule su objavljivanje zajedničkog školskog lista, a 1980. snimljen je dokumentarni film o međuškolskoj saradnji (Dnevnik jedne generacije).

Danas samo osnovna škola u Divcima i dalje nosi naziv po Filipoviću.

Osnovna škola u Opuzenu je još 1990. izmenila naziv. Osnovna škola na Karaburmi od 2003. nosi naziv po švajcarskom lekaru Arčibaldu Rajsu, dok je osnovna škola u Velikim Crljenima 2006. ponela naziv po prvom srpskom arhiepiskopu.

Herojsku ličnost Stjepana Filipovića- Steve Kulbarca nije moguće izbrisati iz istorijskog pamćenja. Stjepan Filipović će ostati heroj potlačenih, simbol borbe protiv fašizma, ali i istorijska inspiracija za buduće borbe  protiv onih koji su ubijali, pljačkali i eksploatisali stanovništvo na prostoru bivše jugoslovenske države tokom protekle dve decenije.

Stjepan-Stipan-Filipović,  Steva Kolubarac je preko potreban  i danas.

Potreban je da probudu svest svim medijski okupiranim,  uspavanim i hipnotisanim narodima sveta, još uvek bez konačne odluke da krenu u  borbu protiv ponovo probuđenog ostrašćenog fašističkog terora što traje!