„Ovako su bili hrabri samo hrišćanski apostoli“, rekla je žena, jedna od mnogih u Valjevu 22. maja 1942. godine, nešto pre 11.00 sati, dovedena da prisustvuje zamišljenom, a neostvarenom činu zastrašivanja naroda, vešanjem partizanskog komandanta Stjepana Filipovića.
Beskrajno hrabar i mudar odlazeći na gubilište prkosno i brutalno ponizio je fašizam, nacizam i domaće izdajnike, na svoj način, Če Gevare sa Neretve.
Stjepan Filipović, u Srbiji poznatiji kao Stevan i Steva je imao 26 godina kad su ga uhapsili četnici i krvnički mučili, pa predali Nemcima i Gestapou.Nakon nove ture iživljavanja i mučenja vraćen je kolaboracionistima.
"Nemoguć slučaj" je osuđen na smrt vešanjem.
Neverovatnom igrom slučaja nastala je fotografija koja će jednog dana osvanuti na njujorškom Ist Riveru, i postati inspiracija vajarima Miru Vucu i Vojinu Bakiću da izrade spomenike palom junaku u Opuzenu i Valjevu.
Prisutuni narod na pijačnom trgu u Valjevu Stjepan je opčinio hrabrošću pozivajući ga na borbu i uzvikujući antifašističke parole, dok je u pratnji žandarma ulicama Valjeva odvođen na gubilište.
Okupljeni ljudi nisu slutili da postaju svedoci istorije, i da će fotografije Stevanovog smaknuća postati jedan od najvećih simbola antifašizma u Drugom svetskom ratu.
Stjepan- Steva Filipović je zahvaljujući fotografski ovekovečenom trenutku i sačuvanoj istini se preselio u većnost i postao besmrtan.
„Što čekate? Što trpite?
Ako budete samo gledali gadovi će nas jednog po jednog sve ubiti.
Vadite zarđale puške, udrite gadove!
Isterajte ovu žgadiju iz zemlje!
Dole Hitler!
Živela radnička i oslobodilačka borba!
Živela sloboda! Živela Komunistička partija Jugoslavije!
Živela Crvena armija, naši saveznici i prijatelji, Živeo Staljin“.
To su poslednje reči Stjepana Filipovića pred sam čin vešanja pošto je odbio da ga ćetnici obese, poručujući im: ’Nemojte, braćo Srbi, vi da me vešate, neka me vešaju Nemci.“
Prkosnim i herojskim držanjem i rečima od kojih se ledi krv u venama, uzdignutih ruku, stisnutih pesnica, na drvenoj klupici na kojoj je stajao pre nego što mu je izdajnička ruka izmače ispod nogu i postao besmrtan, Stjepan, Stevan, Steva Filipović je šokirao sve.
Pre svih, one što su nameravali da njegovim vešanjem zaplaše narod.
Želeli su da ga ponize misleći da će ih moliti za milost. Silno su se prevarili. Stjepan je ponizio njih izdajnike svog naroda četnike Koste Pećanca, žandare Srpske Državne straže Milana Nedića i tri na kraju tri pobesnela fašistička oficira.
Stjepan Filipović na fotografijama koje je snimila 17-godišnja Slobodanka Vasić, je prkoseći ludilu moći, i nepravdi, poput apostola koji su umirali za svoju veru, dao svoj mladi život za svoje ideale, za večni cilj svoje borbe – slobodu svih naroda, jednakost, bratstvo i pravednost.
„Ovako su bili hrabri samo hrišćanski apostoli“, govorila je u narodu ta Valjevka diveći se činu hrabrosti „raspeća" neretvanskog Če Gevara, ali isto toliko hrvatskog koliko srpskog i evropskog.
Stjepan Filipović je rođen 27. juna 1916, kao treće od petoro dece Antona i Ivke Filipović, stanovnika Opuzena, grada jednom za sve vremena bratimljenim sa Valjevom, baš zahvaljujći Filipovićima.
Stjepanov otac, nekadašnji radnik i iseljenik u Kaliforniji, odlučio je da zbog oskudnih primanja preseli porodicu u Slavoniju 1930. u Županji, da bi se posle poplava dve godine kasnije preselili u Kragujevac, gde je radio Šimun, najstariji sin Filipovićevih, kao industrijski radnik. Stjepan je u Kragujevcu izučio bravarski zanat, ali je takođe savladao osnove električarskog, stolarskog i knjigovezačkog zanata. Kao mladić je pristupio je revolucionarnom radničkom pokretu,ali je trn u oku poslodavcima zbog komunističkog opredelenja.
Tokom 1940. nekoliko meseci je zatvaran zbog pripadnosti ilegalnoj KPJ, da bi potom bio proteran u rodni Opuzen, odakle bez dozvole policije odlazi u Valjevo gde je već bio razvijen komunistički pokret. Kada je zapretila opasnost da ga uhapsi kvislinška žandarmerija, Stjepan početkom jula 1941. odlazi u Kolubarsku četu Valjevskog partizanskog odreda, gde brzo postaje i zamenik komandira čete. Naročitu hrabrost je iskazao 15. avgusta 1941. prilikom partizanskog napada na železničku stanicu u Lajkovcu, kada je likvidirao nekoliko nemačkih vojnika i kvislinških žandarma. Krajem septembra 1941. prelazi u Mačvanski partizanski odred, gde je vršio dužnost komesara odreda. Nakon povlačenja glavnine partizanskih snaga iz zapadne Srbije u Bosnu, i reorganizacije partizanskih snaga Filipović je imenovan za komandanta Tamnavsko-kolubarskog bataljona Valjevskog NOP odreda. Zarobili su ga decembra 1941. četnici Koste Pećanca čija se ideologiju zasnivala na mržnji prema komunistima. Nakon mučenja u četničkom zatvoru u Loznici, Filipovića su četnici sproveli u Šabac, gde je sa ostalim zarobljenim partizanima mučen. Filipović je ubrzo premešten u Beograd, u zatvor Gestapoa u nekadašnjem Ratničkom domu. I pored stravične torture ostaje nepokolebljivo hrabar i čvrst, i SS potpukovnik Tajhman Filipovića karakteriše kao : „nemoguć slučaj“. Nakon neuspelog isleđivanja, Filipović je premešten u Valjevo.
Presudom nemačkog vojnog suda Filipović je osuđen na smrt vešanjem. Vešanje je trebalo da izvrše dvojica četnika, dobrovoljaca, saradnika okupatora.
Ovo je bio ustupak okupatora kvislinškim vlastima koje su organizovanjem javnih vešanja očekivale da komunistički borci mole za milost. Na osnovu uredbi kvislinških vlasti, osuđeniku na smrt vešanjem bilo je omogućeno da javno iskaže tzv. „poslednju reč“.
Vešanju Stjepana Filipovića u Valjevu prethodilo je vešanje dvojice zarobljenih partizana, pripadnika Valjevskog NOP odreda: Stevana Borote, rodom iz Vinkovaca, i Josifa Majera, Jevrejina iz Beograda, obešenih 27. marta 1942. na valjevskoj pijaci, a da nisu molili za milost.
Vešanje Stjepana Filipovića, na istoj lokaciji u Valjevu, dva meseca nakon javnog ubistva Borote i Majera, ostavilo je izuzetan utisak na posmatrače.
Stjepan je postao je najpoznatiji HRVATSKI partizan što se borio u Srbiji, i bio komandant srpskog partizanskog odreda.
Ovozemaljski život Stjepan Filipović je okončao herojski, i postao simbol borbe protiv fašizma u Evropi i svetu, simbol što živi večno.
Stjepanova fotografija i dalje krasi ulaz u zgradu Ujedinjenih naroda na Ist Riveru u Njujorku. kao i stalnu postavku Memorijalnog muzeja holokausta u Vašingtonu. U Valjevskom muzeju je uklonjena u čami u depou od 2000. godine, ali mora ponovo biti vraćena na svoje mesto.
Hrvata Stjepana Filipovića, simbola borbe protiv fašizma, najveće pošasti u istoriji ljudskog roda što je pogodila čovečanstvo slavi, priznaje i poštuje ceo civilizovani svet, samo ga Hrvati u rodnom Opuzenu i dalje ubijaju, ćutanjem.
Četnici i domaći izdajnici su ga doveli na gubilište u Valjevu, a u Opuzenu ga žele ubiti zaboravom, komšije, rođaci i prijatelji. POKUŠAVAJU ga UBITI najbliži. Izbrisali su i ime Osnovne škole Stjepana Filipovića u Opuzenu, a u Divcima kod Valjeva škola nosi baš njegovo ime. Spomenik u Opuzenu miniran je i srušen u noći izmedju 17. i 18.jula 1991. godine. Na obraz i sramotu opuzenskih vlasti do dan danas je neobnovljen.
A, Filipovići su pored Stjepana dali još dvojicu rođene braće u borbi za slobodu tokom Drugog svjetskog rata. Ante i Ivka Filipović imali su petero dece, tri sina Stjepana, Šimuna i Nikolu i dve kćeri.
Brat Stjepana Filipovića Šimun je streljan u Kragujevcu 20.oktobra 1941. godine u nacističkoj odmazdi – Sto Srba za jednog Nemca. Hrvat, Šimun nije izašao iz stroja smrti. Ostao je i podelio sudbinu sa prijateljima, braćom i sestrama Srbima. Treći brat iz nezaboravne junačke porodice Filipović, Nikola, je bio borac Kragujevačkog partizanskog odreda. Kao i hiljade Dalmatinaca i Nikola je poginuo na Zelengori – Sutjesci u maju 1943. godine, kao partizan Prve proleterske.
Sve što su ovi uzorni ljudi iz kuće Filipovića iz Opuzena na Neretvi radili je bilo časno i pošteno. Tri sina Ante i Ivanke Filipović žrtvovali su se za druge, za opšte dobro za zajednicu. Postupali su plemenito i humano, bili i ostali uzor sa vrednostima utkanim u ljudsko biće, što ga čini svesnim i odgovornim, čovekom.
Baš zato ove čudesne i dobre ljudi roda Filipovića ne smemo nikada izbrisati iz naše stvarnosti, jer su uzor drugima, mladima, neiskusnima, što svojim delom i svetlim primerom pokazaše jedini put ljudskosti i čovečnosti.
U Srbiji, iako bi neki hteli, ali nikada neće proći revizija istorije, antifašističke borbe i vremena Titove Jugosslavije.
Uspeli, su samo 2002. godine da imena ulica i škola valjevskih heroja Narodno oslobodilaćke borbe zamene "svojima", poput Vlade Danilovića ratnog profitera iz Prvog svetskog rata, vrednijeg po njima od Žikice- Španca.
U Hrvatskoj traje silovanje sitorije- Revizonosti uspeli da ožive duh fašizma i mržnje prema sve što je srpsko. Ustašstvom zadojeni prekrajaju sve antifašističko gazeći nemilice po istorijskim činjenicama.
Stjepan Filipović je besmrtni heroj kao i revolucionar Žikica Jovanović - Španac, Valjevac koji se borio u Španiji protiv fašizma. U Beloj Crkvi 7. jula 1941. stavio do znanja šta čeka izdajnike, sluge i okupatora domovine.
Dragojlo i Miša Dudić, dr Miša Pantić, Sestre Ilić Branka, Nada i Živka, Andra Savčić, Milica Pavlović - Dara, Nada Purić, Živan Đurđević... su heroji i heroine revolucije i antifašističke borbe, neizbrisivi i besmtrni i dalje žive.
Svedoci smo nikad jačeg i najbeskrupuloznnijeg ispiranje mozgova.
Nastoje se poniziti društvene vrednosti.
Ali, kao što je uvek bilo tako i danas, poželjni su samo oni što vole i ljube dobro, a nikako i nikada promoteri zla i pošasti.
Osnovni razlog nepoželjnosti Stjepana Filipovića u komšilUku je u tome što on predstavlja simbol borbe protiv fašizma. U današnjoj Hrvatskoj i Srbiji neki bi da vrednuju one sa druge strane vrednosne lestvice.
Deca se ne smeju gajiti na mržnji, na lažnim uzorima, da su ne bi postala belosvetski lupeži, kriminalci, i ubice. Onaj koji je u celom svetu pojam za dobro, spomenik je svoj izgubio u svom Opuzenu, a dobili su ga osuđeni teroristi i ubice.
A danas ma gde živeli svi što odbacuju dobro i seju zlo treba da znaju. Iz semena zla izrašće im stablo koje će rađati plodove zla.
Ali onima koji žele menjati društvene vrednosti i istoriju tlo izmiče.
Na Opuzenskom filmskom festivalu glavna nagrada je kip Stjepana Filipovića, rad akademskog vajara Davora Popovića, kao trunčica svetlosti za moralno devastirani komšiluk u kome se ruši dostinguti civilizacijski stepen vrednosti, a narod vodi u sigurnu moralnu i svaku drugu propast i katastrofu, jer predsednica bi da izgura Tita a uskrsne Pavelića!
Ostaje za sve opomena hriščanska o poimanju ljubavi i slobode. Reči dobra žene iz Valjeva zadivljene hrabrošću Stjepana Filipovića:i „Ovako su bili hrabri samo hrišćanski apostoli“.
U Katoličkoj, a ni u Pravoslavnoj crkvi za Stjepana, Šimuna i Nikolu Filipovića i dobro koje su širili poput apostola, nema ni očenaša, ni ljubavi, ni pravednosti, pa ni svete vodice.
Svedočanstvo partizana Nenada Stevanovića, inače arhitekte utamničenog sa Filipovićem, ali srećom da je preživio zatvor i rat govori da je nacistički major u nekom trenutku zatražio da mu Filipović, jedini otvoreno deklarisani komunista među zarobljenim partizanima, prizna zašto je pristupio komunističkom pokretu.
„Recite mu da bi i on postao komunista da je postavljao gromobrane na fabričkim dimnjacima za deset dinara dnevno“, odgovorio je Stjepan Filipović.
A sigurno mu nije neophodna bila ta visina kako bi shvatio da su vrednosti što okupator razmenjuje sa lokalnim pomagačima i odnarođenim elitama, najobičniji dim u oči potlačenim ljudima. Nacija, veroispovest, rasa – na taj se lepak Filipović i njegovi partijski drugovi nisu dali upecati, znajući da se na taj način skreće pažnju sa osnovnih pitanja koja povezuju čovečanstvo u zajedničkoj muci.
Ta vizura, je međutim, u novije doba zamućena, jer od socijalističke revolucije se ograđuje većina društva, čak i onih koji sebe nazivaju antifašistima.
Ali budući da Stjepana Filipovića više nema među nama, osim fotografije i poruka što i danas lebde ispod vešala od časa kad mu je uže preseklo dah, valja formu toga nesumnjivog iskaza potražiti u pojedinim savremenim manifestacijama društvenih kretanja.
Monumentalni spomenik na Vidraku u Valjevu od 16.maja 1961, od svog postavljenja n odoleva mržnji onih čiji su ideološki prethodnici ubili Filipovića, za razliku od nešto manjeg spomenika vajara Mira Vucina u dolini Neretve srušenog pre 27. godina.
Rušilac je poznat tužilaštvo ćuti, a vlasti u nekoliko navrata – pod pritiskom antifašističkih organizacija su najavile obnovu spomenika. Monument se nalazio uz skretanje s Jadranske magistrale ka Metkoviću i Mostaru, na prostranoj zaravni obrasloj travom iz koje je dugo nakon rušenja još izvirivao beli kameni postament.
Marinko Filipović, rođak Stjepanov, inače poznati pripadnik vrha Hrvatske seljačke stranke s kraja 20. veka je prikupio bronzane ostatke spomenika i odneo u jednu umeteničku livnicu da sačekaju bolje dane i eventualnu obnovu.
Marinko Filipović spominje da je na dotičnoj livadi kod Opuzena izgrađen, godinama po rušenju skulpture šoping-centar, trgovačku zonu, ali je propao i ugasio se.
Stjepana Filipovića danas Hrvati mogu prisećati baš na ruinama šoping-centara i, ništa manje, urušenog najvećeg domaćeg trgovačkog carstva koje je prethodno među ostalim usisalo i ispljunulo kompletnu privredu delte Neretve, izgrađenu, gle čuda baš u socijalizmu
Gromoviti heroj Stjepan Steva Filipović je u trenutku svog fizičkog nestanka znao prizemljiti i preneti silnu energiju univerzuma u narod da se bori i u antifašističkoj borbi ostvari zavet besmrtnog Če Gevare sa Neretve, partizanskog komandanta, Stjepana, Stevana, Steve Filipovića.
Herojstvo i heroje nije moguće izbrisati iz istorijskog pamćenja. Stjepan, Steva Filipović će ostati heroj potlačenih, simbol borbe protiv fašizma. Biće uvek istorijska inspiracija za sve buduće borbe protiv onih koji su ubijali, pljačkali i eksploatisali narod na prostoru bivše jugoslovenske države.
I POSLE 77 GODINA DUH BESMRTNOG HEROJSTVA STJEPANA FILIPOVIĆA ŽIVI !
